Çocuklarımızı nitelikli eğitimle buluşturmak isteyen eğitimciler ve ebeveynler olarak mevcut öğretmen yetiştirme sistemi içerisinde öğretmen standartları ile ilgili son durumu hepimiz merak ediyoruz ve sorguluyoruz. Ülkemizdeki eğitimin sürekli değişen ve dönüşen yapısı ve teknolojik gelişmelerin yarattığı yıkıcı etki öğretmenlerimizin niteliklerini, aldıkları mesleki eğitimi ve performanslarını gözden geçirmenin kaçınılmazlığını bize hatırlatıyor. Bu nedenle, öğretmenlerin okullarda yüksek standartlarda, nitelikli eğitimi sunabilmesi için bir performans değerlendirme ve süpervizyon sistemi kurgulanması elzem. (bknz. Okullarda Öğretmenlere Yönelik Etkili Bir Süpervizyon ve Değerlendirm Programının 9 Bileşeni) Peki öğretmenler böyle bir sistemin içinde hangi yetkinliklerini sergileyebilirler, hangi alanlarda kendilerini geliştirebilirler? İşte tam da bu noktada öğretmenlere bir yol haritası sunmak ve uluslararası öğretmen standartlarına bir göz atmak gerek.
Öğretmen standartları, öğrencileri etkili bir şekilde eğitim öğretim süreçlerine dahil etmek için öğretmenlerin sahip olması gereken bilgi, beceri ve yetkinlikleri özetleyen bir dizi yönerge. Bu standartlar, yüksek öğrenim kurumlarında öğretmen yetiştirme programlarına, okullarda ise profesyonel gelişim ve performans değerlendirmesine rehberlik etmek için kullanılabilir.
Eğitimciler ve araştırmacılar tarafından geliştirilen pek çok öğretmen standardı mevcut. 10 alandan oluşan ve 2011 yılında yayımlanan InTASC en popüler modellerden biri. Bu modeldeki standartlar, öğrenen gelişimi, öğrenme farklılıkları, öğrenme ortamları, alan bilgisi, alan uygulamaları, ölçme değerlendirme, öğretimi planlama, öğretim stratejileri, profesyonel öğrenme ve etik yaklaşım, liderlik ve iş birliği alanlarından oluşur. Bunun yanında, Amerika’da NBPTS (Ulusal Mesleki Öğretim Standartları Kurulu) 2016 yılından bu yana yine öğretmenlere sertifikasyon yoluyla bazı standartlar getiriyor. Bu sertifika, öğretmenlik mesleğinde mükemmellik işareti olarak kabul ediliyor. Bu standartlar branşlara göre farklılık gösterdiği gibi, bu standartlara sahip diğer öğretmenlerle ulaşabileceğiniz bir ağ size sunuluyor.
Uluslararası çerçevede baktığımızda ise TİE (The International Education)’nın uluslararası öğretmen standartları gözümüze çarpıyor. Uluslararası eğitimciler için standartlar oluşturma fikri son yirmi yıldır PTC (Principal Training Center), AISH (Academy for International School Heads) ve TIE’nin ve James Stronge gibi araştırmacıların rehberliği ve inisiyatifiyle hayata geçti. Bu standartlar ise yalnızca mesleği tanımlayan evrensel standartları yansıtmakla kalmıyor, aynı zamanda uluslararası okul bağlamına özgü lensleri de içeriyor: küresel vatandaşlık, ırkçılık karşıtlığı ve kültürlerarası duyarlılık ve proaktivite beceri ve tutumlarını modellemek; bir geçiş ve hareketlilik kültüründe öğrenmeyi desteklemek; sınıftaki farklı dil geçmişlerine sahip öğrencilerin öğrenme ihtiyaçlarını karşılamak gibi. İşte TİE’nin uluslararası öğretmen standartları:
- Farklı öğrencilerin ihtiyaçlarını karşılamak için en güncel, araştırmaya dayalı stratejileri etkili bir şekilde uygulamak
- Küresel vatandaşlık, ırkçılık karşıtlığı ve kültürlerarası duyarlılık ve proaktiflik becerileri ve tutumlarını modellemek
- Bir geçiş ve hareketlilik kültüründe öğrenmeyi desteklemek
- Okul topluluğunun tüm üyeleriyle (öğrenci, meslektaşlar, veliler, liderler) olumlu bir şekilde işbirliği yapmak
- Farklı dil geçmişlerine sahip öğrencilerin öğrenme ihtiyaçlarını karşılamak
- Müfredat geliştirme ve izleme süreçlerine becerikli ve olumlu katkı sağlamak
- Çalışmasının kabul edilebilir ve ölçülebilir öğrenci ilerlemesi ile sonuçlandığından emin olmak
- Öğrenmeyi ve öğretmeyi geliştirmek için öğrenci değerlendirme sürecini kullanmak
- Sistematik düşünmek, üzerinde düşünmek ve uygulamadan öğrenmek
Uluslararası camiada çok güçlü bir eğitim araştırmacısı James Stronge’un, “Stronge Öğretmen Standartları” (2012) onun eğitim alanındaki araştırmalarına ve deneyimlerine dayanıyor. Bu standartlar, öğretmenleri değerlendirmek, öğretmen değerlendirme sistemlerini geliştirmek ve öğretmenlerin uygulamalarını geliştirmelerine yardımcı olacak mesleki gelişim fırsatları sağlamak için bir çerçeve olarak kullanılıyor. Stronge’un öğretmen standartları yedi kategoriye ayrılıyor:
Mesleki Bilgi: Öğretmen, ilgili öğrenme deneyimleri sağlayarak müfredatı, konu içeriğini ve öğrencilerin gelişimsel ihtiyaçlarını anladığını gösterir.
Öğretimin Planlaması: Öğretmen, tüm öğrencilerin ihtiyaçlarını karşılamak için okulun müfredatını, etkili stratejileri, kaynakları ve veriyi kullanmayı planlar.
Öğretimin Uygulanması: Öğretmen, bireysel öğrenme ihtiyaçlarını karşılamak için çeşitli öğretim stratejilerini kullanarak öğrencileri etkin bir şekilde öğrenmeye dahil eder.
Öğrenmeyi değerlendirme / Öğrenme için değerlendirme: Öğretmen, öğrenci ilerlemesini ölçmek, öğretimi yönlendirmek ve zamanında geri bildirim sağlamak için verileri sistematik olarak toplar, analiz eder ve kullanır.
Öğrenme Ortamı: Öğretmen, öğrenmeye elverişli, saygılı, olumlu, güvenli, öğrenci merkezli bir ortam sağlamak için kaynakları, rutinleri ve prosedürleri kullanır.
Profesyonellik: Öğretmen mesleki etik, uluslararası görüşlülük ve okulun misyonuna bağlılığını sürdürür; ve öğrencinin öğrenmesinin arttırılmasıyla sonuçlanan profesyonel gelişim için sorumluluk alır ve buna katılır.
Öğrenci Gelişimi: Öğretmenin çalışması, kabul edilebilir ve ölçülebilir öğrenci gelişimi ile sonuçlanır.
Stronge’un standartlarının uluslararası camiada bu kadan benimsenmesinin en temel nedenleri okul ve öğrenme ortamına uyumluluğu, açık ve net göstergeleri içermesi ve rubrikleri ile değerlendirme ve süpervizyon süreçlerinde sağladığı kolaylık. Bu özellikleri sayesinde bu standartlar, öğretmenler ve yöneticiler tarafından hızlıca benimseniyor, okullarda pratik bir süreç sürdürülmesine fırsat yaratıyor.
Bunun yanında peki başka standartlar var mı? Elbette ki alanyazında farklı standartlarla da karşılaşabilirsiniz. Charlotte Danielson’un standartları (2007) ve yine aynı yılda yayımlanan Marzano’nun standartları araştırmaya dayalı diğer popülerler standartlar arasında sayılabilir. Danielson’un standartları 4 alandan oluşuyor: planlama ve hazırlık, öğrenme ortamı, öğretim prensipleri, öğrenme deneyimi. Çok detaylı alt standartların yer aldığı bu set özellikle Amerika’da yaygın bir şekilde kullanılıyor. Benzer şekilde Marzano’nun standartları dört alandan oluşuyor: sınıf stratejileri ve davranışları, planlama ve hazırlık, öğretme üzerine yansıtma, meslektaşlık ve profesyonellik. Toplam 60 alt alandan oluşan detaylı bir standart seti olduğu söylenebilir.
Her üç öğretmen standardının, Danielson Çerçevesi, Marzano Modeli ve Stronge Öğretmen Değerlendirme Modeli, kendi güçlü yönleri var. Her biri öğretmenlerin genel ve mesleki gelişimine katkıda bulunuyor. Ancak, birini seçmeye zorlanırsak (her ne kadar Danielson’un çerçevesinin en popüler ve yaygın kullanılan standart seti olması ya da Marzano’nun öğretmenin öğretimsel stratejilerine odaklanarak onu bir değişim elçisi gibi konumlandırmasındaki çekicilik bizi cezbetse de) öğretmenin etkinliğine, sınıf yönetimine ve öğretim stratejilerine özellikle vurgu yapan Stronge’un modelini tercih edebilirsiniz. Bu standart seti aynı zamanda okul kültürüne, sürekli mesleki gelişime, öğretmenin mesleki sorumluluklarına ve etik davranışlarına da güçlü bir vurgu yapıyor.
Stronge modeli “iyi bir öğretmen”in neye benzediğini size resmediyor, bir dizi açık ve spesifik kriterlerle tarif ediyor. Bu model, aynı zamanda iyi öğretmenlerin okulun genel iklimini ve kültürünü şekillendirmede oynadıkları rolü vurguluyor. Öğrencileri eleştirel düşünme ve problem çözme gibi becerilerini hareket geçirmek ve tüm öğrencilerin ihtiyaçlarını karşılamak için öğretimi farklılaştırmaya dair kriterler içeriyor. “Öğrenme için değerlendirme” yaklaşımı çerçevesinde öğretmenin veriyi etkili bir şekilde kullanması gerekliliğini vurguluyor. Biliyoruz ki tüm bu stratejiler öğrenci başarısı için kritik öneme sahip.
Daha pek çok öğretmen standart seti sıralanabilir elbette. Her birinin kendine özgü güçlü yönleri olmakla birlikte her biri öğrencilerin nitelikli eğitime erişiminin sağlanmasında önemli bir rol oynuyor. Öğretmenlerin mesleklerinde mükemmeliyete ulaşmak için kendilerine bu standart setlerinden birini kılavuz edinmeleri ve hayat boyu öğrenenler olarak kendilerini sürekli geliştirmelerini önerebilirim. Biliyoruz ki alanyazına göre bu standartları karşılayan öğretmenler daha iyi sınıf uygulamaları gerçekleştirme ve öğrenci başarısını artırma eğiliminde.