Öğretmenlerin öğrenme ve öğretmeye dair sarf ettikleri emeğin ve zamanın karşılığını bulup bulmadığını sorgulamak, eğitimin kalitesinin daha iyiye doğru gitmesi yönünde stratejiler belirlemek ve öğrencilerin heyecanla ve merakla öğrenip öğrenmediğini takip etmek hiç şüphesiz okul liderlerinin en önemli görevleri arasında. Bu rolü benimseyen okul liderleri eğitimde mükemmele gidilen yolculukta okullarına eşlik ediyorlar, öğretimsel liderlere dönüşüyorlar.
Peki, nedir öğretimsel liderlik?
Öğretimsel liderlerin sahip olması gereken birçok yetkinlik sayabiliriz, deneyimin önemini vurgulayabiliriz ya da alınması gereken mesleki gelişim fırsatlarını sıralayabiliriz. Ancak bu sayılanlar bir okulda gerçekleştirilebilecek dönüşüm için sadece ikincil bir etkiye sahip olabilir. Öğretimsel liderleri doğrudan sonuca ulaştıracak, öğrencilerin öğrenmeye erişimini mümkün kılacak, öğretmenlerin profesyonel kimliklerini gerçekleştirmelerini sağlayan mekanizmanın aslında müfredat ile haşır neşir olmak olduğunu söyleyebiliriz.
Kısacası öğretimsel liderlik öncelikle “müfredat” ile ilgilidir. Öğretimsel liderlik, müfredatı geliştirme, tasarlama, uygulama, değerlendirme, izleme, müfredat ile ilgili doğru soruları sorma ve doğru verileri toplama sürecine liderlik etmektir. Hepimiz biliyoruz ki müfredat, bir okulun tüm paydaşlarının öğrenmeye dair hemfikir olduğu, üzerinde anlaştıkları çok önemli bir çatıdır. Bir yandan da bir okulun gelişmesi ve hedeflerine ulaşması için titizlikle yönetilmesi ve takip edilmesi gereken kompleks bir yapıdır.
Öğretimsel liderler, müfredat hedeflerine ulaşmak için öğretmenleri ve müfredat uzmanlarını nasıl örgütleyeceğini, tüm öğrencilerin öğrenme sürecinde eşit fırsatlara sahip olması için öğrenmeye erişimi en iyi şekilde nasıl düzenleyeceğini ve müfredat hedeflerine ulaşmak için gerekli alt yapıyı nasıl sağlayacağını dert edinir. Dolayısıyla öğretimsel lider, gelişim odaklıdır, proaktiftir, ihtiyaca yönelik çalışır, etkileşime ihtiyaç duyar, üretkenlik ister, katılımcı karar alma mekanizmasını benimser ve okulunda tüm bu hedeflere yönelik çalışan bir profesyonel öğrenme topluluğu kurar.
Kimler öğretimsel lider olabilir?
Bir okulda, okul yöneticileri, müfredat yöneticileri, bölüm başkanları, sınıf düzeyi liderleri, eğitim koçları ve profesyonel gelişim uzmanları öğretimsel liderlik yapabilir. Önemli olan bir okulda hangi unvanlara sahip olduğunuz değil, müfredatı tasarlama, geliştirme ve değerlendirme sürecinden ne kadar aktif rol aldığınızdır.
Öğretimsel liderin müfredat ile ilgili üç temel sorusu…
Okulu, çocuklarımızın birey oldukları, hayata güvenle hazırlandıkları, bilgi ve becerilerini, karakterlerini geliştirdikleri, fiziksel ve duygusal gelişimlerini sağlıklı bir şekilde sürdürdükleri, arkadaşlar edindikleri, rol modellerden öğrendikleri, evrensel değerlerle donandıkları ve her şeyden önce öğrenmeyi öğrendikleri fiziksel ve dijital etkileşimin bir arada olduğu bir ekosistem olarak tanımlayabiliriz. İşte ismini çok kullandığımız ancak hakkında çok az düşündüğümüz “müfredat” böyle hassas bir ekosistemin sağlıklı işlemesi için sarsılmaz bir kılavuz. Peki, öğretimsel liderler müfredatı nasıl ele alacak? Nereden işe başlayacak? Bu kılavuzdan öğrencilerinin öğrendiğine emin olmak için nasıl yararlanacak?
Öğretimsel lider müfredat ile ilgili üç temel soruyu dikkate alır:
- Planlanan müfredat etkin bir şekilde uygulanıyor mu? Öğretimi planlama dokümanları müfredatın uygulanıp uygulanmadığının zengin bir kanıtıdır. Bir yandan da ölçme değerlendirme sonuçları, okulda öğrenmenin ne durumda olduğunu gösteren güçlü göstergelerdir. Planlanan müfredatın uygulanıp uygulanmadığını görmek için öğretimsel liderler farklı stratejiler kullanabilirler; ders gözlemleri, öğrenme yürüyüşleri (walk-throughs), ünite planlarının ve ders planlarının gözden geçirilmesi, bir ünitenin belirtilen çıktılarına yönelik öğrenci çalışması örneklerinin karşılaştırılması, bölüm/sınıf seviyesi liderleri ile periyodik kısa toplantılar organize ederek çalışma örneklerinin, planların, vb. incelenmesi gibi.
- Müfredat öğrencinin öğrenmesini sağlıyor mu? Öğrencinin öğrenme verilerinin toplanması ve yorumlamasının sistematik bir şekilde yapılması önemlidir. Bunun için; dış değerlendirmeler, okul içindeki ortak değerlendirmeler, öğretmenin ünite sonu değerlendirmeleri ve süreç değerlendirmeleri kullanılabilir. Öğrenci çalışmaları ve ürünleri güçlü kanıtlar sunar. Okul çapında “standartlaştırılmış” ölçme araçları geliştirilmeli ve uygulanmalıdır. Disiplinlerarası öğrenme hedefleri seçilmeli ve düzenli takip edilmelidir.
- «Doğru» müfredat mı uygulanıyor? Öğrenme üzerine yapılan güncel araştırmalar, okulun ihtiyaçları, misyon-vizyon ve ulusal-uluslararası standartlar öğretimsel liderlere yol gösterebilir. Bir okuldaki müfredatın doğru olup olmadığı iç ve dış bütünlüğe bakarak gerçekleştirilebilir. Dış bütünlük, müfredatı diğer uluslararası okullarla ve/veya ulusal bir sistemin standartlarıyla karşılaştırmaktır. İç bütünlük ise okulun belirtilen vizyonu ve misyonu ile günlük müfredat ve öğretim uygulamaları arasındaki uyumu karşılaştırmaktır.
Tüm bu sorulara cevap vermek için stratejiler geliştirmek ve daha sonra iyileştirmeler yapmak için verileri kullanmak, yine öğretimsel liderin çalışmasının özüdür. Öğretimsel liderin müfredata sistematik olarak yaklaşmasının (ve yavaş hareket edilmesi) öğrencinin öğrenmesi üzerinde doğrudan ve ölçülebilir bir etkisi olabilir. Yavaş olan aslında hızlıdır!
Öğretimsel liderin yol haritası
Bir öğretimsel lider okulunda müfredat ile ilgili şu aşamaları gerçekleştirir:
Müfredat ile ilgili temel kavramlarda ortak dil oluşturmak
Müfredata ve okul topluluğu için müfredatın neden önemli olduğunu belirlemek, öğreneni daha yakından tanımak ve öğrenmenin tanımını yapmak. Bu aşamada şu sorular sorulabilir: Müfredat nedir ve neleri kapsar? Okulda tutarlı bir müfredat oluşturmak için neler yapmak gerekir? Öğrenen kim? Öğrenme nedir?
Müfredatın okul misyonu ile ilişkisini kurmak
Okulda var olan uygulamaların, okulun kültürü ve misyonuyla bağlantısını kurmak ve okul misyonu bağlamında müfredatı analiz etmek. Bu aşamada şu sorular sorulabilir: Öğrenmenin nasıl olması gerektiğiyle ilgili okulun misyonu ne söylüyor? Tüm paydaşlar temel ifadeleri (misyon, vizyon, eğitim felsefesi, öğrenen profili, öğrenme prensipleri vb.) özümsemiş mi? Temel ifadelerinin yansımaları müfredatta görülüyor mu?
Müfredatın bileşenleri arasında bağlantılar oluşturmak
Müfredat bileşenlerinden kazanımlar, ölçme değerlendirme ve öğrenme ve öğretme yöntemlerini inceleyerek bu bileşenlerin arasındaki bağlantılar oluşturmak. Bu aşamada şu sorular sorulabilir: Müfredat bileşenlerine ait müfredat çalışmaları nasıl yürütülecek? Tasarımcı öğretmen kimliği öğretmenlere nasıl benimsetilecek ve kazandırılacak? Kalıcı anlamaya yönelik tasarımlar nasıl oluşturulacak? 21. yüzyıl becerileri müfredata nasıl entegre edilecek?
Müfredat takibini ve gelişimini yapmak
Müfredat gelişimini nasıl takip edilebileceğine dair stratejiler belirlemek, neyi nasıl öğrettiğimizin, nasıl ölçtüğümüzün, öğretme süreçlerini nasıl raporladığımızın ve raporladığımızı nasıl öğrenmeye döndürdüğümüzün üzerine çalışmak. Bu aşamada şu sorular sorulabilir: Müfredatı geliştirmenin mekanizmaları nelerdir? Müfredat gelişimi bir değişim yönetimi ise öğretimsel liderin alet çantasında neler olmalı? Kullanılabilecek stratejiler, yöntemler ve araçlar neler olabilir?
Öğretimsel liderler de dijital dönüşümün etkisinde
Dijitalleşen öğrenme süreçleri, müfredat programını, dolayısıyla öğretimsel liderlerin odağını daha da komplike hale getiriyor. Uzaktan eğitim, hibrit eğitim, harmanlanmış öğrenme, bireyselleşmiş öğrenme gibi kavramlar müfredatı kimin nasıl tanımlayacağını ve geliştireceğini zamanla belirsizleştirdi. Müfredat, her ne kadar tipik olarak öğrencilerin karşılamasını beklediğimiz öğrenme standartları ve hedeflerini içerse de bu standart ve hedefler pandemi ve tetiklediği dijital dönüşümün de etkisi ile baş döndüren bir ivme içinde değişti. Beraberinde de tasarlanılan üniteleri ve ders planlarını da değiştirmek zorunda kaldık. Öğrencilerimize verdiğimiz ödevler, projeler, kullandığınız kitaplar, materyaller, videolar, sunumlar ve okumalar güncellendi. Öğrencilerimizin öğrenmesini değerlendirmek için kullandığımız testleri, değerlendirme araçlarını ve yöntemlerini buna göre değiştirdik. Artırılmış gerçeklik, yapay zekâ ve veri analitiği ile bireyselleştirilmiş öğrenmeye müfredatta daha çok yer verebiliyoruz.
Müfredatın bu derece dinamik bir yapıya dönüşmesi ve okul ekosisteminin zenginleşmesiyle birlikte öğretimsel liderin okullardaki rolü de kritik bir öneme sahip oldu. Okul liderlerinin öğretimsel lider rolünü daha çok benimsemesi, müfredat gelişimine zaman ayırması ve öğrenci öğrenmesini odağına alması, okulların 21. yüzyılda büründüğü yeni yapısına uyumlanması için elzem.
Not: Bu yazı Türkiye Özel Okullar Derneğinin 2023 Temmuz sayısında yayımlanmıştır.
